امام علی علیه السلام در نامه ۵۳ درباره فعالان اقتصادی می فرمایند :

                                    « فإنهم سلم لاتخاف بائقته و صلح لاتحشی غائلته»

امام فرمودند :

« این گروه مردمی آرامند که از فتنه گری شان بیم نیست و اهل آشتی اند که ترسی از آسیب رسانی شان نیست»

امروزه در علم اقتصاد از علومی همچون روان شناسی، جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی جهت ارائه الگوهای پیشرفت و توسعه اقتصادی بهره گیری می شود و اندیشمندان و صاحب نظران علم اقتصاد از علوم دیگری جهت نظریه پردازی بدون هیچ تکبرعلمی استفاده می کنند چیزی که متأسفانه در کشور ما نه تنها در علم اقتصاد بلکه در هیچ علم دیگر هم باب نیست و به تعبیر پروفسور رفیع پور از معضلات بزرگ جامعه ماست .

حال با توجه مجدد به جمله امام متوجه استفاده آن حضرت از روان شناسی اجتماعی می شویم .به عبارتی امام به حاکمان سیاسی تذکر می دهد جامعه فعالان اقتصادی به عنوان یک قشر مهم دارای خصوصیات روانی مثبتی مانند آرامش و دوری از فتنه و صلح طلبی هستند که می توان از آن در جهت ایجاد رونق اقتصادی استفاده کرد ضمن این که در شرایط سخت اقتصادی نیز اینان می توانند به دولت کمک کنند .چنانچه امام علی علیه السلام در هنگام توصیه به رعایت حال مالیات دهندگان در هنگام روی دادن حوادثی که باعث از دست رفتن سرمایه شان می شود.

مبانی علمی و دینی اقتصاد مقاومتی ، حجت الاسلام احمد فعال

نقد نظريه « نقصان عقل زنان»

تفاوتهايي كه از جنبه تعقلي ميان زن و مرد ادعا شده است، بيشتر منشأ اجتماعي ـ فرهنگي دارد و عارضه‌اي زوال‌پذير است؛ براي مثال، زني كه در جامعه بسته، خانه نشين شده باشد، بسياري از مسائل اجتماعي را درك نمي‌كند و عقل اجتماعي‌اش را درك نمي‌كند و عقل اجتماعي‌اش شكل نمي‌گيرد، ولي اگر همان زن از شرايط مساعدي برخوردار شود، متهم به نقصان عقل نخواهد شد؛ زنان از آن جهت كه در تاريخ هميشه مورد ظلم بوده و ميدان فعاليت و حضور پيدا نكرده‌اند، عقلشان پرورش پيدا نكرده است و از اين جهت عقب‌تر از مردان نگهداشته شده‌اند و اين به معناي ناتواني ذاتي زنان نيست، طبيعي است اگر زني را در خانه حبس و شرايط فضل و دانش را از او دريغ كنند ، نمي‌تواند مانند كسي كه در جامعه حضور دارد و از رويدادها با خبر است ، فهم اجتماعي داشته باشد.

در اين جهت ميان زن و مرد تفاوتي نيست. اگر مردان را نيز در خانه حبس كنند، چنين خواهند شد.[1] اما تفسير نقصان عقل با برابر نهادن گواهي دو زن با گواهي يك مرد، نميتواند موجه باشد؛ چون گواهي‌دادن چندان ربطي به عقل ندارد. درست است كه گاه عاطفه در پديد آمدن انحراف مؤثر است، اما نيرومندي عواطف به معني كم خردي نيست. عقل با انديشه و خردورزي سر و كار دارد و گواهي‌دادن با رؤيت صحيح حوادث و امانتداري و راستگويي و استواري در گزارش صادقانه آنها مرتبط است.[2]

باب شهادت به معقولات ارتباط ندارد و مربوط به عالم محسوسات است. لذا شهادت به معقول، نه جايز است و نه معتبر.[3]بر اساس اين ملاحظات است كه آيت الله جوادي آملي، مي گويد: اينكه شهادت دو زن، در حكم شهادت يك مرد است، نه براي آن است كه زن، عقل و دركي ناقص دارد و در تشخيص اشتباه مي‌كند، بلكه« ان تفضل احداهما فتذكر احداهما الاخري»: اگر يکي از دو فراموش نمود، ديگري به او تذكر دهد. پس قرآن علت نابرابري زن و مرد را در شهادت، فراموشي دانسته و هرگز از نقص عقل در اين زمينه، مايه نگذاشته است؛ زيرا زن مشغول كارهاي خانه، تربيت بچه و مشكلات مادري بوده و ممكن است صحنه‌اي را كه ديده فراموش كند، بنابراين، دو نفر باشند تا اگر يكي يادش رفته ديگري او را متذكر كند.[4]

پس اين بند از روايت، مخالف قرآن است؛ زيرا در قرآن، سبب نابرابري زن و مرد در شهادت « نسيان» معرفي شده است و نه «نقص عقل».

علاوه براين، در بسياري از روايات، از زنان عاقل سخن رفته است، چنانكه خود حضرت علي عليه السلام مي‌فرمايند: « از مشورت با زنان بپرهيز، جز زني كه به تجربه، كمال عقلش به ثبوت رسيده باشد».[5] اين روايت، خود بيانگر اين نكته است كه زنان مي توانند به كمال عقلي برسند و در بعضي روايات وارد شده است كه خداوند بعضي از زنان رابا عقل از ديگران امتياز داده است.[6]

گذشته از روايات، تاريخ نيز شاهد زنان بسياري بوده است كه به كمال رسيده‌اند و امروزه نيز زنان متفكر، كم نيستند. آيا بايد آنان را ناقص العقل شمرد يا آنانرا استثنا دانست؟ آيا استثنا تا اين حد صحيح است؟

سوم) « اما نقصان حظوظهن فمواريثهن علي الانصاف من مواريث الرجال»: كاستي بهره آنان از آنجاست كه سهم ايشان از ارث نيم سهم مردان است.
در اسلام، سهم ارث زن نيمي از سهمي است كه مرد از ارث مي‌برد، ولي مرد عهده‌دار پرداخت مهريه و نفقه زن است و زن هيچ مسئوليتي در اين زمينه ندارد. مرد را دو برابر سهم الارث زن است؛ اما مسئوليتهايي سخت سنگين بر دوش او نهاده شده است. اين كجا و نقص انسانيت زن كجا؟ مسأله به نقص و كمبود انسانيت زن در قياس با مرد هيچ ربطي ندارد، بلكه از تعادل ميان حقوق و وظايف آنان نشأت مي‌گيرد.[7] علاوه بر آن، در مواردي،سهم زن و مرد در ارث مساوي و در پاره‌اي موارد ، سهم زن، دو برابر سهم مرد است، شگفت اينجاست كه قرآن كريم هرگز اصالت وجود زن را از نظر دور نداشته است و اول، ارث زن را معلوم مي‌كند و سپس ارث مرد را متفرع بر آن قرار مي‌دهد. اين نكته را علامه طباطبايي نيز متذكر شده و فرموده است: درست برعكس زمان جاهليت كه ارثي براي زنان قائل نبودند، قرآن شريف ارث زن را اصل قرار داده و ارث مرد را از روي آن تعيين فرموده است.

پس از مقدمات فوق، صاحبنظران درباره اين خطبه اظهار نظر كرده و گفته‌اند:
اين خطبه خطابش به عام است، ولي اشاره به مورد خاص و شخص معين دارد، چنانكه در زمان خاص كه بعد از به پايان رسيدن جنگ جمل بوده است، علي عليه السلام اين خطبه را ايراد فرموده‌اند. چنانكه ابن ابي الحديد خود گويد: « هذا الفصل كله، رمز الي عايشه».

استاد محمد تقي جعفري نيز در اين باره مي‌نويسد: اما در اين مباحث، شواهد و دلايل كافي ديديم كه مقصود امير المؤمنين نقص واقعي ايمان و عقل به طور عموم و نقص سهم الارث به طور كلي نمي‌‌‌‌باشد؛ زيرا نسبت دادن چنين نقصها‌يي به زنان مخالف قرآن است؛ لذا مي‌‌‌توان گفت كه علي عليه السلام براي توضيح و تفسير موقعيت زنان و آگاه ساختن آنان از يكي از زنهاي پيامبر كه با دستياري طلحه و زبير، غائله جنگ جمل را بر پا نموده و به جنگهاي صفين كه موجب اغتشاشات جوامع اسلامي شد، متصل كرد، اشاره نموده است.[8]

آيت الله جوادي آملي نيز معتقد است: اين روايات، ناظر به قضيه خارجيه بوده و نكوهش در آنها مقطعي است؛ به بيان ديگر: اين روايات يا نظير قضاياي شخصيه است يا با توجه به شرايط مخصوص آن عصر است؛ لذا اين گونه روايات را نبايد به عنوان قضاياي طبيعي يا حقيقي تلقي كرد، همچنانكه گاهي قدح و مدح هم اينچنين است. اگر چنانچه در شرايط خاصي از گروه مخصوصي مدحي يا قدحي به عمل آمده است، نبايد اينها را به عنوان قضاياي طبيعيه يا حقيقيه تلقي كرد.[9]
بنابراين، سخن امام ناظر به برخي از زنان بد و فتنه انگيز است و قانوني كلي و همگاني براي همه زنان نيست، ولي اين توجيه نمي‌تواند درست باشد؛ زيرا حيض شدن زن و محروم شدن او از نماز و روزه در ايام حيض و نصف بودن سهم الارث و نصف بودن ارزش شهادت او كه در اين سخن دليل نقصان عقل و دين و بهره قرار گرفته است، اختصاص به زنان شرور و فاسد ندارد.

بعضي نيز گفته‌اندكه اين خطبه اشاره به مختصات روبنايي زن است و در قرآن، نيز حتي يك آيه هم وجود ندارد كه در دو موضوع عقل و ايمان، مردها را بر زنان يا بالعكس، زنان را بر مردان ترجيح دهد.

برخي ديگر نيز قضيه را چنان جدي گرفته‌اند كه تلاش مي‌كنند هر جمله‌اي را با شاهد و بينه و قول سقراط و علم روانشناسي و غيره ثابت كنند كه مردان در عقل و ايمان، بر آنان ترجيح دارند و بر اين اساس، بايد از زنان خوب نيز حذر كرد و در كار نيك از آنان پيروي ننمود؛ حال آنكه نهي از پيروي در كار نيك (معروف) خردمندانه به نظر نمي‌رسد، بلكه كار نيك از آن رو كه نيك است و خداوند بدان امر كند، انجام مي‌گيرد، نه اينكه چون فلان خانم دستور داده است؛ زيرا زن قانونگذار نيست. آيا براستي، اگر زني يا زناني امر به معروف و نهي از منكر كردند، چون امر و نهي زن است، نبايد از او اطاعت كرد و بايد همچنان به راه منكر و ترك معروف ادامه داد؟ اگر عمومات قرآن مانند: « الا الذين آمنوا و عملوا الصاحات» كه فراگير و تمام شمولند و فرقي بين زن و مرد نمي گذارند، بر عمومات اين روايات حاكم باشند، آيا غير از افراد بدون شرايط، مورد ديگري براي آن در عينيت جامعه پيدا خواهد شد؟ و اگر عمومات ياد شده در قرآن حاكم نباشند و يا موجب تخصيص اين گونه روايات نشوند، در اين صورت، عموم اينها مغاير با قرآن و مغاير با اصول كلي مسلم نخواهد بود كه فرقي بين زن و مرد نگذاشته‌اند.

بنابراين، اگر روايت از معصوم صادر شده باشد، آيا مي‌توان به طور عموم گفت در هيچ يك از امور نبايد از زنان پيروي كرد و همه آنها مايه فساد و تباهي‌اند؟ و همه نافرمان و بي‌تقوا و ناپايدار و بي‌وفايند؟ اگر اين سخن فراگير و عام باشد، وضع آن همه زنان صالح كه در اسلام و در زمان شخص رسول خدا صلي الله عليه و اله و ساير معصومين عليها السلام بوده چه خواهد شد؟ اگر آنها مستثنا هستند، پس ظاهر حديث مراد نيست، بلكه منظور بعضي از زنان خواهند بود كه تربيت اسلامي نيافته و خود را با موازين آن تطبيق نداده‌‌‌اند.

انسانهاي صالح و شايسته، همه مورد عنايت رسول اكرم صلي الله عليه و اله و ائمه معصومين عليها السلام بوده‌اند، بويژه زنان صالح كه رسول خدا صلي الله عليه و اله در مقام تمجيد و تكريم آنها فرمود: از دنياي شما سه چيز مورد عنايت و علاقه من قرار داد كه يكي از آنها زنانند. « حبب اليّ من دنياكم ثلاث، النساء و الطيب وجعلت قرة عيني في الصلاة». زناني كه شخص پيغمبر، اين گونه مي‌ستايد و مورد علاقه و لطف او هستند، چگونه علي عليه السلام بر خلاف پيغمبر صلّي الله عليه و اله به نكوهش و سرزنش آنها مي‌پردازد؟[10]

بنابراين با توجه به آنچه اشاره شد، يا روايت از مقام عصمت صادر نشده است، چنانكه سند آن خالي از اشكال نيست، يا اگر صدور آن درست باشد در دلالت خدشه پذير است كه بدان اشاره كرديم. برفرض صحت سند و دلالت، بايد گفت: قطعاً منظور امام عليه السلام عام نبوده است و زنان شايسته و تربيت‌شده اسلامي خارج از اين عموم خواهند بود.

[1] ـ مهريزي، مهدي، زن، قم: خرم، 1377،ص44و 45.
[2] ـ فضل الله، محمد حسين، قراءة جديدة لفقه المرأة الحقوقي، ترجمه فقهي زاده، ص 55.
[3] ـ مطهري، مرتضي، زن وگواهي، پيام زن، سال اول ، ش7، مهر1371،ص11.
[4] ـ جوادي آملي، عبدالله ، زن در آينه جمال و جلال، تهران : مركز نشر فرهنگي رجاء، 1369 ، ص373.
[5] ـ.مجلسي محمد باقر، بحارالانوار الجامعة الدرر اخبار الائمة الاطهار، چ3، بيروت: داراحياء التراث العربي، ج100، ص253، ح2.
[6] ـ. بحارالانوار، ج43،ص34.
[7] ـ. قراءة جديدة لفقه المرأة الحقوقي، ص 24
[8] ـ. شرح نهج لبلاغه، ج11، ص300.
[9] ـ زن در آينه جمال و جلال، ص359.
[10] ـ فهيم كرماني، مرتضي، زن و پيام آوري، دفتر نشر فرهنگ اسلامي 1371، ص80 و81.

زن از ديدگاه نهج البلاغه

دكتر فاطمه علايي رحماني
عضو هيئت علمي دانشگاه الزهرا

بررسي فرازهايي از خطبه «نقص ايمان زن»

اول) « فاما نقصان ايمانهن فقعودهن عن الصلاه و الصيام في ايام حيضهن»:اما دليل نقصان ايمان زنان، باز نشستن آنان در روزهاي قاعدگي از نماز و روزه است.

خدشه‌هاي وارد بر اين محور:

1. در عبادت، كميت مطرح نيست، بلكه كيفيت و حالت دروني مؤمن مطرح است و در شرط قبولي آنها مؤثر خواهد افتاد.
2. حتي اگر كميت را در عبادات در نظر گيريم، زود فرا رسيدن سن تكليف در دختران، نقص به معناي كمي را جبران مي‌‌‌كند.

3. قرآن كريم هر جا كه مؤمنين و مؤمنات را با هم ذكر فرموده،بدون اشاره به چنين نقصي و به طور مساوي بوده است؛ مانند آيه 35 از سوره احزاب.[1]

4. ترك نماز براي كسي كه امر بدان شده، خود نوعي عبادت است، اما كساني كه از روي عمد به قصد تمرد و بي اعتنايي، نماز را ترك مي كنند، باعث ضعف آنان است.
دوم) « اما نقصان عقولهن فشاهده امراتين كشهادة الرجل الواحد»: اندكي خردشان، بدان خاطر است كه گواهي دو زن، همچون گواهي يك مرد است.

بعضي از علما با اعتقاد به صحت چنين رواياتي، برتري مردان را از حيث عقلي قطعي مي دانند،[2] اما عده اي ديگر به توجيه مسأله روي آورده و با تكيه بر مسائل عقلي و نقلي يا با تكيه بر مسائل روانشناختي، درباره آن سخن گفته و به تحليل آن پرداخته اند. در اينجا به آرايي كه در معناي اين حديث بيان شده است، به اختصار، اشاره مي كنيم.

1.زنان و مردان در عقل عملي مساوي‌اند و تفاوت آنان در عقل نظري است. عقل نظري، آنچه مي‌كند درباره ظواهر و عوارض يا مصلحت انديشي دنيوي است و درباره حقايق و ذوات و معقولات واقعي، جز حدس و گمان و احتمال، كاري از او ساخته نيست، بلكه اغلب در ذهن وسوسه مي‌كند و شك مي‌آورد. اما عقل عملي متوجه حقايق است و حسن نيت و اراده خير را به انسان مي دهد و بنياد عقايد ديني و خلاقي را استوار مي‌سازد و منشأ ايمان است، نه تشكيك. بنابراين، آنچه صنف مرد به او مي‌بالد و مغرور مي‌شود، في نفسه، داراي ارزش نيست و اعتباري بيش از شكل دادن به واحد‌ها و قضايايي كه آنها را صحيح تلقي كرده است، ندارد.[3]

2. لبيب بيضون، معتقد است: قدرت تميز خوب و بد در امور اساسي در همه انسانها هست، ولي در تشخيص خير و شر در امور فرعي، عنصر مردانه اندكي بر عنصر زنانه، ترجيح دارد.

3. منظور از نقصان عقل، كاستي تعقيل (عقل تجربي و اكتسابي) است، نه كمبود قوه عقل ( عقل موهبتي).
4. در مردان، كفه عقل و سنجش و در زنان، كفه عشق و احساس سنگين تر است و سنگيني اين كفه در زنان، لازمه همسر بودن مادر بودن آنان در نظام هستي است.

5.ظرف هويت ذاتي زن با مرد برابر است ، ولي خصوصيات طبيعي زن، مانع از ظهور و بروز كامل آثار اين قوه خدادادي است.

6. عقل به دو نوع انساني و اجتماعي منقسم مي شود كه زنان و مردان در عقل انساني ( ما عبد به الرحمن و اكتسب به الجنان ) مساوي‌اند، ولي در عقل اجتماعي، مردان برتري دارند.

[1] ـ ان المسلمين و المسلمات و المؤمنين و المؤمنات و القانتين و القانتات و الصادقين و الصادقات و الصابرين و الصابرات و الخاشعين و الخاشعات و المتصدقين و المتصدقات و الصابرين و الصابرات و الخاشعين و الخاشعات والمتصدقين و المتصدقات و الصائمين و الصائمات و الحافظين و الي خطين فروجهم و الحافظات و الذاكرين الله كثيراً والذاكرات و عدالله لهم مغفره و اجراً عظيماً.
[2] ـ حسيني تهراني، سيد محمد حسين، رساله بديعيه، حكمت، 1404، ص205ـ215.
[3] ـ محمد تقي جعفري، شرح نهج البلاغه، ج11، ص298و 299.

زن از ديدگاه نهج البلاغه

دكتر فاطمه علايي رحماني
عضو هيئت علمي دانشگاه الزهرا

بررسي سند خطبه80

خطبه 80 از زبان امام علي عليه‌السلام، از طريق شريف رضي به صورت مرسل در نهج البلاغه نقل شده است و كليني نيز اين خطبه را از تعدادي اصحاب، از احمدبن ابي عبد الله از پدرش از كساني كه ذكر مي‌كند از حسن بن مختار از ابي عبدالله عليه السلام، كه فرمود: قال امير المؤمنين عليه السلام في كلام له…[1]سند ضعيفي دارد و بعيد نيست كه قطعه اي از حديث مرسل شريف رضي باشد. البته همه اين حديث يا بخشهايي از آن را صاحبنظران، در ساير كتابهاي حديثي خود آورده اند كه چون اغلب به صورت مرفوع و ار ناحيه ائمه ديگر ، مانند ابي عبدالله عليه السلام است،[2] از محل بحث خارج مي شود.

اما روايتهايي که از علي عليه السلام نقل شده است، چنانكه گفتيم، سندي ضعيف و مرسل دارد و بر فرض دلالت بر مطلوب، فاقد حجيت است و چنانچه سند صحيح داشته باشد، دلالت آنها بر مدعا، محل بحث است.

دلالت خطبه 80

استاد محمد تقي جعفري، درباره خطبه مزبور چنين فرموده است: بعضيها گفته‌اندكه همه خطبه‌هاي امير‌المومنين، مانند آيات قرآني، قطعي السند نيست، يعني احتمال عدم صدور بعضي از جملات خطبه‌ها از خود اميرالمؤمنين، يك احتمال منطقي است. همچنين اگر خطبه اي يا جمله اي مخالف صريح حس و عقل سليم بود، مانند ديگر روايات، حكم حس و عقل سليم، بر روايت و حديث مقدم است و اين از اصول مسلم فقه اسلامي در تعادل و تراجيح است.[3]
در بررسي اين خطبه در مي‌يابيم كه برخي از عبارات آن، مانند نقصان عقل زنان، مخالف قرآن است؛ زيرا در قرآن سبب نابرابري زن و مرد در شهادت، « نسيان» معرفي شده است و نه «نقص عقل».

مناسبت تاريخي خطبه 80

كلام مزبور را به امير المؤمنين عليه السلام نسبت داده اند، آن هم بعد از جنگ جمل كه باب فتنه را در ميان مسلمان گشود و باعث ريختن خون تعداد بي‌شماري شد.

اين جنگ به سبب موضع انفعالي و احساساتي ام المؤمنين، عايشه، درباره علي عليه السلام در گرفت و تعدادي از اصحاب نيز كه با علي عليه السلام دشمني داشتند و خيال قدرت در سر مي پروراندند، او را كمك و تشويق كردند. موقعيت و منزلت عايشه به سبب آنكه همسر رسول خدا صلي الله عليه و اله و ام المؤمنين بود، در نزد عموم مردم بسيار بزرگ و والا شمرده مي‌شد و منشأ تأثير در عامه مردم بود.

علي عليه السلام مي‌خواهد از اين تأثير عمومي عايشه بكاهد، لذا در سخنان خود او را فاقد امتيازي بر ديگر زنان شمرد و در رديف ديگر زنان قرار داد تا مردم بدانند چرا پيروي بي‌مورد از او به فاجعه انجاميد و چرا او به نصيحت خيرخواهان گوش نكرد و هنگامي كه حكم خدا را درباره ماندن زنان پيامبر خدا صلي الله عليه و اله در خانه به او ياد‌آوري كردند، به آن وقعي ننهاد و از فتنه‌اي كه اقدامات او در پي داشت نهراسيد.

علي عليه السلام قصد داشت به طوري كه طعني مستقيم به عايشه نباشد، توده مردم را بينا كند، لذا شيوه‌اي را كه انتخاب كرد به بيان برخي احكام شرعي ويژه زنان مربوط مي‌شد و آن احكام، كاستي و نقصاني را در شايستگي و ويژگيهاي انساني زن كه با مرد يكسان است در پي نداشت، بلكه پرده از چشم مردم بر مي‌داشت تا دريابد كه عايشه نيز همچون ديگر زنان است و صلاحيت اينكه مردم از او پيروي كنند ندارد و تسليم تصميمات و موضع‌گيريهايي نشوند كه صرفاً از تمايلات و احساسات شخصي ناشي شده است، نه از قانون و شورا. چنانكه امام عليه السلام در جاي ديگر درباره او مي‌فرمايد: « اما فلانه فادركها رأي النساء و ضغن غلا في صدرها»[4]: اما آن زن، انديشه زنانه بر او دست يافت و در سينه‌اش كينه، چون كوره آهنگري بتافت.

[1] ـ كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران: دارالكتب الاسلامية، 363، ج5، ص517،ح5.
-[2] الكافي، ج5، ص516،ح2.
[3] ـ جعفري، محمد تقي، شرح نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1361، ج11، ص288 و289.
[4] ـ نهج البلاغه، خطبه 156.

ره آورد حكومت حضرت مهدي (عج )

بدانيد آن كس از ما (حضرت مهدي عج ) كه فتنه هاي آينده را در يابد ، با چراغي روشنگر

در آن گام مي نهد ، و بر همان سيره وروش پيامبر (ص) و امامان (ع) رفتار ميكند تا گره ها

را بگشايد ، بردگان و ملتهاي اسير را آزاد سازد . جمعيت هاي گمراه و ستمگر را پراكنده و

حق جويان پراكنده را جمع آوري ميكند . او (حضرت مهدي عج ) سالهاي طولاني در پنهاني

از مردم به سر مي برد ، آنچنان كه اثر شناسان ، اثر قدمش را نمي شناسند ، گرچه در يافتن

اثر و نشانه ها تلاش فراوان كنند . سپس گروهي براي درهم كوبيدن فتنه ها آماده ميگردند ؛و

چونان شمشيرها صيقل ميخورند . ديده هايشان با قرآن روشنائي گيرد ، و در گوش هايشان تفسير

قرآن طنين افكند ، و در صبحگاهان و شامگاهان جام هاي حكمت سر ميكشند .

خطبه 150 نهج البلاغه استاد محمد دشتي

هذَا القُرآنُ إِنّمَا هوَ خَطٌّ مَستورُ بَینَ الدَّفَّتینِ لایَنطِقُ بِلِسانِ وَلابُدَّ لَهُ

مِن تَرجُمانٍ وَ إِنّما یَنطِقُ عَنهُ الرَّجالٌ. (خطبه/125) ؛

این قرآن خطی است نوشته شده که میان دو جمله پنهان است زبان ندارد

تا سخن گوید ونیازمند به کسی است که آن را ترجمه کند وهمانا انسان

ها می توانند از آن سخن گویند .

شرح:حضرت علی (علیه السلام)این خطبه را در پاسخ خوارج که ماجرای حکمیت

را نمی پذیرفتند ایراد فرمودند و در ضمن آن کتاب ظاهری و صوری را معرفی

کرده اند:«ما که حکم بودن مردان را پذیرفتیم بدان جهت بود که قرآن که به ظاهر

کتابی است مدوّن نمی تواند خود مفسر و توضیح و توجیح کننده ی خود باشد و

لازم است مردانی با تقوا و با خلوص آن را تفسیر نمایند .

مردم در دنیا دو دسته اند: یکی آن کس که در دنیا برای دنیا کار کرد و دنیا او را از آخرتش بازداشت

، بر بازماندگان خویش از تهیدستی هراسان و از تهیدستی خویش در امان است، پس زندگانی خود را

در راه سود دیگران از دست می دهد.و دیگری آنکه در دنیا برای آخرت کار می کند و نعمت های دنیا

نیز بدون تلاش به او روی می آورند. پس بهره ی هر دو جهان را چشیده و مالک هر دو جهان می گردد

و با آبرومندی در پیشگاه خدا صبح می کند وحاجتی از خدا درخواست نمی کند جز آنکه روا می گردد.

منبع: حکمت269- ترجمه ی مرحوم دشتی

وَ مِنْ خُطْبَة لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُيُومِئُ فيها اِلى ذِكْرِ الْمَلاحِمِيَعْطِفُ الْهَوى عَلَى الْهُدى اِذا عَطَفُوا

الْهُدى عَلَى الْهَوى،وَ يَعْطِفُ الرَّأْىَ عَلَى الْقُرْآنِ اِذا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَى الرَّأْىِ.مِنْهاحَتّى

تَقُومَ الْحَرْبُ بِكُمْ عَلى ساق، بادِياً نَواجِذُها، مَمْلُوءَةً اَخْلافُها، حُلْواً رَضاعُها، عَلْقَماً عاقِبَتُها.

اَلا وَ فى غَد ـ وَسَيَأْتى غَدٌبِما لاتَعْرِفُونَ ـ يَأْخُذُ الْوالى مِنْ غَيْرِها عُمّالَها عَلى مَساوى

 اَعْمالِها، وَ تُخْرِجُ لَهُ الاَْرْضُ اَفاليذَ كَبِدِها، وَ تُلْقى اِلَيْهِ سِلْماً

از خطبه هاى آن حضرت استكه در آن به فتنه ها (و حكومت امام عصر) اشاره

مىفرمايدهواى نفس را به هدايت برمى گرداند آن زمان كه مردم مسير هدايت

را به هوابرگردانده اند،و رأى مردم را تابع قرآن مى كند آنوقتى كه قرآنرا پيرو

رأى خود كرده اند.از اين خطبه استتا جنگ همچون شيرى خشمگين كه دندانهايش

را بنماياند بر شما برپا گردد، پستانهايشپر شير، و مكيدنش شيرين، ولى پايان كارش

تلخ است. بدانيد در فردا ــ و مى آيد فردابه چيزى كه نمى دانيد ــ حاكمى غير از اين

حاكمان، كارگزاران حكومتها را به زشتى اعمالشان كيفرخواهد داد، و زمين پاره

هاى جگرش را براى او بيرون خواهد داد، و كليد گنجهايش را تسليم او

خطبه 138

1. زمامدار اسلامى از مشورت با افراد بخيل و ترسو و طمعكار بايستى جداً خوددارى كند؛ چرا كه بخل

و ترس و حرص از سوءظن به خدا سرچشمه مى‏گيرد؛

2. هرگز نبايد انسان‏هاى نيكوكار و بدكار در نزد زمامدار يكسان باشند؛ زيرا كه اين عمل موجب مى‏شود

نيكوكار در كار نيك خود بى‏رغبت، و بدكار در كار بد خود تشويق شود؛

3. هيچ زمامدار اسلامى نبايد سنت‏هاى معقولى را كه موجب هماهنگى مردم جامعه مى‏باشد و صاحب‏

نظرانبا صلاحيت جامعه اسلامى نيز به آنها عمل مى‏كنند، بشكند. همچنين زمامدار، هرگز نبايد سنتى

را كه سنت‏هاى خوب مردم را از بين مى‏برد، مقرر سازد؛

4. از جمله وظايفى دايمى زمامدار اسلامى نظارت كامل بر عملكرد ارگان‏هاى مختلف و كارگزاران

است؛مانند نظارت بر عملكرد قوه قضاييه و قوه مجريه كه شامل همه قواى اجرايى، نظامى و انتظامى

كشور است؛

5. زمامدار موظف است استيضاح از خود را قانونى بداند و به پاسخ‏گويى در مقابل خطاى خود حاضر

شود.زمامدار اسلامى بايد هر گونه اتهام به ظلم را كه از طرف مردم به او داده مى‏شود؛ برطرف سازد.

اگر مردمجامعه درباره زمامدار گمان ظلم و تعدى نمودند، عذر خود را درباره موضوع يا رفتارى كه

موجب بدگمانىمردم شده است، آشكار كند و گمان‏هاى ناشايسته مردم را از خود منتفى كند؛

6. زمامدار نبايد در امور، شتابزده يا سست عمل نمايد؛ حضرت مى‏فرمايد: «از شتابزدگى در امور پيش

ازآن كه موقعش رسيده باشد، بپرهيز! و از سستى و كاهلى در انجام امرى كه موقعش رسيده است،

دورى كن!»؛

7. زمامدار نبايد موقعى كه ابهام و تاريكى در امرى وجود داشته باشد، به جاى كشف حقيقت و پذيرش

آن،به لجاجت بپردازد؛ چرا كه پديده لجاجت بدون هيچ گونه ترديدى از عوارض بيمارى مهلك خود

خواهى است.از اين روى زمامدار بايد از لجاجت در پذيرش حقايق دورى جويد و هر زمانى كه

حقيقت آشكار شد، درپذيرش و اقدام مطابق آن، سستى نكند؛

8. زمامدار نبايد در امورى كه مردم همه در آن مساوى‏اند، خود را بر ديگران مقدم بدارد. حضرت

مى‏فرمايد: «اى مالك! گمان مبر كه براى تو در نزد خداوند امتيازى است كه با آن مى‏توانى خود را

در حق حيات، حق كرامت، حق آزادى و ديگر حقوق، برتر از ديگران تلقى كنى و حقوق مردم را

در امور معاش و حيثيت و شرف انسانى پايمال كنى؛ بلكه امتياز تو در نزد خداوند ناشى از وظايفى

است كه بايد براى مردم انجام دهى»؛

9. زمامدار هرگز نبايد در امورى كه مسؤوليتش بر عهده اوست و چشمان مردم آنها را مى‏بيند، خود

را به غفلت و نفهمى بزند؛ شخصيت هر شخص، در گرو انجام وظيفه‏اى است كه بر عهده گرفته است.

 از اين روى زمامدار و هر مقام مسؤول ديگر نبايد با نفهمى و غفلت نمايى از وظايف خود طفره رود؛

چرا كه طفره رفتن از وظايف علاوه بر اين كه شديدترين اهانت و تحقير نسبت به شخصيت خويش و

زير پاگذاشتن كرامت آن است، براى ديگران نيز قابل تأويل و تفسير نيست؛ اين بود خلاصه توصيه‏

هاى مهم حضرت على(ع) به مالك‏اشتر كه در سه بخش اخلاقى، اجتماعى و سياسى تقسيم‏بندى و

ارايه شد.

نهج‏البلاغه، ترجمه محمد دشتى، نامه 53،