وقایع 13 آبان سال 1357

سيزدهم آبان سالگرد سه رويداد مهم در تاريخ ايران است تبعيد امام خميني به

تركيه در 13 آبان 1343، كشتار دانش‌آموزان در 13 آبان 1357 در دانشگاه

تهران و تسخير سفارت امريكا در 13 آبان 1358، سه رويداد متفاوت بودند،

ولي هر يك در شكل دادن به حركت انقلاب اسلامي نقش خاصي ايفا كردند.

هويت هر سه رخداد، مبارزه با استكبار و عوامل آن است و به همين دليل

اين روز «روز ملي مبارزه با استكبار» ناميده مي‌شود …

 

تبعيد امام خميني

در 13 آبان 1343 امام خميني توسط مأموران حكومت شاه بازداشت و پس از

انتقال از قم به تهران، به تركيه تبعيد شدند. اين تبعيد در پي اعتراض امام به

سياستهاي حكومت پهلوي و از جمله تصويب لايحه كاپيتولاسيون به وقوع

پيوست. امام 9 روز پيش از تبعيد، در مراسمي كه به مناسبت ميلاد حضرت

زهرا (س) در منزلشان برگزار شد، با ايراد نطقي جنايات و مفاسد كاپيتولاسيون

را تشريح كردند. امام در سپيده دم 13 آبان توسط يك گروه از مأموران ساواك به

سرپرستي سرهنگ مولوي ـ رئيس ساواك تهران ـ بازداشت شدند و هنوز آفتاب

از افق سرنزده بوده كه با يك فروند هواپيماي نظامي از فرودگاه مهرآباد به تركيه

تبعيد شدند. اطلاعيه كوتاه ساواك كه از راديو و تلويزيون و روزنامه‌ها انتشار

يافت، چنين بود :

«طبق اطلاع موثق و شواهد و دلائل كافي چون رويه آقاي خميني و تحريكات

مشاراليه عليه منافع ملت و امنيت و استقلال و تماميت ارضي كشور تشخيص

داده شد، لذا در تاريخ 13 آبان 1343 از ايران تبعيد گرديد.»1

در پي تبعيد امام خميني عليرغم فضاي خفقان، موجي از اعتراض‌ها به

صورت تظاهرات در بازار تهران، تعطيلي طولاني دروس حوزه‌‌ها و ارسال

طومارها و نامه‌ها به سازمانهاي بين‌المللي و مراجع تقليد جلوه‌گر شد. آيت‌الله

حاج مصطفي خميني نيز در روز تبعيد امام بازداشت و زنداني شد و پس از

چندي در 13 دي 1343 به تركيه نزد پدر تبعيد شد.»

دوران تبعيد امام به تركيه بسيار سخت و شكننده بود. امام حتي از پوشيدن لباس

روحانيت منع شده بودند. محل اقامت اوليه امام هتل بلوار پالاس آنكارا بود. اما

فرداي آن روز براي مخفي‌ نگاهداشتن محل اقامت، امام را به محلي واقع در

خيابان آتاترك منتقل كردند. چند روز بعد (21 آبان 1343) براي منزوي‌تر ساختن

ايشان و قطع هرگونه ارتباط، محل تبعيد را به شهر بورسا واقع در 46 كيلومتري

غرب آنكارا انتقال دادند. در اين مدت امكان هرگونه اقدام سياسي از امام خميني

سلب شده و ايشان تحت مراقبت مستقيم مأمورين اعزامي ايران و نيروهاي

امنيتي تركيه قرار داشتند.

امام خميني جمعاً 11 ماه در تركيه به سر بردند، سپس ساواك با هماهنگي دولت

تركيه ايشان را در 13 مهر 1344 به عراق تبعيد كردند. ايشان به مدت 13 سال

تحت نظارت توأم با فشار رژيم بعثي عراق بودند. در بحبوحه انقلاب اسلامي، و

در نتيجه افزايش اختناق رژيم بغداد امام خميني تصميم به خروج از عراق و عزيمت

به كويت گرفتند اما كويت تحت فشار شاه، از پذيرش امام و هيئت همراه امتناع ورزي

د در نتيجه امام خميني در مهر 1357 راهي فرانسه شد ندو در «نوفل لوشاتو» در

حومه پاريس اقامت گزيدند. امام طي 4 ماه اقامت خود در فرانسه انقلاب اسلامي

را تا مراحل پيروزي هدايت كردند و سپس در 12 بهمن 1357 به كشور بازگشتند.

امام در طول هجرت 14 ساله خود به روشنگري افكار عمومي ايران و جهان نسبت

به ماهيت حكومت شاه پرداخته و زمينه انقلاب مردمي و سقوط رژيم پهلوي را فراهم

ساختند. به همين دليل نقطه شروع دوره هجرت يعني 13 آبان 1343 و همچنين نقطه

پايان آن يعني 12 بهمن 1357 به عنوان «يوم‌الله» شناخته شده است.

كشتار دانش‌آموزان

سيزدهم آبان 1357 و در روزهاي اوج‌گيري انقلاب اسلامي دهها نفر از دانش‌

آموزان كه براي انجام تظاهرات در محوطه دانشگاه تهران تجمع كرده بودند،

هدف تيراندازي مأموران حكومت قرار گرفته و به شهادت رسيدند. به دليل بسته

بودن درهاي دانشگاه هيچ يك از دانش‌آموزان نتوانستند از برابر آتش گلوله‌‌هاي

مأموران بگريزند و اين امر تلفات آنان را افزايش داده بود. اين جنايت توسط

دولت «آشتي ملي» شريف امامي صورت گرفت.

حادثه 13 آبان 1357 بعد از حادثه 17 شهريور آن سال، دومين خونريزي عمده

دولت شريف امامي بود؛ در حالي كه عمر سياسي اين دولت از 70 روز تجاوز

نمي‌كرد. ابعاد حادثه دانشگاه به حدي بود كه وقتي در برنامه اخبار شبانگاهي

گزارش تيراندازي مستقيم سربازان به روي دانش‌آموزان در دانشگاه از شبكه

سراسري تلويزيون پخش شد، وزير علوم بلافاصله استعفا داد و فرداي آن روز

كابينه شريف امامي نيز سقوط كرد. از آن پس روز 13 آبان

«روز دانش‌آموز» ناميده شد.

تسخير لانه جاسوسي

سيزدهم آبان 1358 ساختمان سفارت امريكا در تهران توسط جمعي از دانشجويان

معترض تصرف گرديد از زمان پيروزي انقلاب اسلامي ايران تا زمان تسخير

سفارت امريكا در تهران ديپلماتهاي امريكايي مستقر در سفارتخانه‌ از هيچ تلاشي

در جهت مقابله با نظام نوبنياد جمهوري اسلامي ايران فروگذار نمي‌كردند. تماس با

سركردگان گروههاي ضد انقلاب ، ارتباط حمايتي با شبكه‌هاي كودتا و براندازي

در داخل كشور و تأمين مالي گروهكهاي تروريستي كه در غرب و جنوب ايران

به انفجار در لوله‌هاي نفتي و يا ايجاد نا امني و بي‌ثباتي در مناطق كردنشين مشغول

بودند، از عملكردهاي مأموران سياسي فعال در ساختمان سفارت امريكا بود. اين

حقايق در اسناد لانه جاسوسي نيز آمده است. بعضي از مقامات بلند پايه دولت كارتر

پس از شكست وي در انتخابات 1359 ش. در خاطرات خود، به نقش نامطلوب

و مخرب دستگاه حكومتي امريكا عليه ايران كه از طريق سفارتخانه آن كشور در

تهران هدايت مي‌شد اقرار كردند. سفارت امريكا در تهران طي زمستان 1357 تا

پائيز 1358 به مركز فرماندهي عمليات جاسوسي و خرابكاري عليه جمهوري

اسلامي ايران تبديل شده بود؛ نظامي كه عمر سياسي آن به يك سال نمي‌رسيد. با

اين حال سفارت امريكا زماني توسط دانشجويان تسخير شد كه امريكا خواست

مشروع ملت ايران در استرداد شاه و اموال و دارايي‌هاي بلوكه شده ايران را

ناديده گرفت و حتي امكاناتي وسيع در اختيار فراريان حكومت شاه گذاشت تا

تشكيلات خود را عليه انقلاب سازماندهي و فعال كنند.

تسخير لانه جاسوسي امريكا در تهران از ابتدا با حمايت امام خميني مواجه گرديد.

امام تصرف لانه جاسوسي توسط دانشجويان را «انقلاب دوم» لقب دادند و

در سخناني، از اين اقدام حمايت كردند:

«شما مي‌بينيد كه الان مركز فساد ‌امريكا را جوانها رفته‌اند گرفته‌اند و امريكائيها را

هم كه در آنجا بودند، گرفتند و آن لانه فساد را بدست آوردند و امريكا هيچ غلطي نمي‌

تواند بكند و جوانها مطمئن باشند كه امريكا هيچ غلطي نمي‌تواند بكند.» 2

 

1ـ روزها و رويدادها؛ انتشارات پيام مهدي؛ بهار 1379؛ ص 390

2ـ صحيفه نور، ج 10، صص 157ـ 148؛ 16/8/1358