در نصّ صریح تعدادی از سوره های قرآن، برخی از آیاتی وجود دارند که به داشتن نگرش میدانی در جستجو و تحقیق در زمین تأکید دارند. آنجا که می فرماید: «فَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبین».(2) یعنی، پس در زمین بگردید و بنگرید که فرجام تکذیبکنندگان چگونه بوده است؟
در این آیه و برخی آیات مشابه آن، قرآن کریم به مسلمانان دستور مى دهد بروید در روى زمین بگردید و در آثار پیشینیان و ملّت هاى گذشته و زمامداران و فراعنه گردنکش و جبّار دقّت کنید و بنگرید پایان کار آنها که کافر شدند و پیامبران خدا را تکذیب کردند و بنیان ظلم و فساد را در زمین گذاردند، چگونه بود، و سرانجام کار آنها به کجا رسید. مطالعه یک سطر از این تاریخ هاى زنده معادل مطالعه یک کتاب قطور تاریخى است و اثرى که این مطالعه در بیدارى روح و جان بشر دارد با هیچ چیز دیگرى برابرى نمى کند.(3)
آیات متعدّدی در قرآن وجود دارد که با بیان عبارت «قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ…» به مفهوم مشابه این آیه اشاره دارد و ذکر و تفسیر آنان در این نوشتار نمی گنجد.(4) مقام معظّم رهبری (مدّ ظلّه العالی) در راستای این دستور قرآنی مندرج آیات اخیر و لزوم داشتن نگرش میدانی در امر خطیر تبلیغ می فرمایند: این طرح هجرتى که بنده چندین سال قبل از این مطرح کردم، موجب گسترش فعّال روحانیت در سر تا سر کشور می شود. باید از حوزه‌هاى بزرگ هجرت کنند، بیایند در شهرستان ها بمانند؛ چه اهل آنجا باشند، چه نباشند».(5)
داشتن نگرش عمیق در پژوهش
با تعمّق و مداقه در تفاسیر این آیات مشخص می شود که مضامین آنها به داشتن نگاه عمیق و لزوم داشتن نگرش میدانی و انجام پژوهش میدانی جهت کسب معارف دین، در نشانه های الهی و مخلوقات و برخی موضوعات دیگر تأکید می کند. نکته بسیار مهمّ این است که بیشتر این آیات شامل افعال یا واژه هایی از ریشه «ن ظ ر» هستند.(6) «نظر» مفهومی متفاوت از دیدن است. این واژه در قرآن برای نگریستن همراه با دقت و تأمّل استفاده می شود.( 7)
با توجّه به مطالب و آیات مطرح شده به وضوح مشخص می شود که آموزه های قرآنی به داشتن نگرش میدانی و انجام مطالعات میدانی سفارش کرده است و مبلّغان باید مهارت های لازم را در این مورد فرا گیرند تا در رسالت دینی خود موفّق گردند.
لذا مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران با برگزاری همایشی با این موضوع به طلاب واساتید این امکان را داد که بتوانند با مزایای این نوع از پژوهش آشنا شوند. طلاب واساتید مدرسه علمیه شهید مطهری نیز از این فرصت استفاده نمودند.
2.آل عمران، آیه 137.2
3.علی بابایی احمد، برگزیده تفسیر نمونه، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، چ 15، ج 1، 1384، ص 331.
انعام، آیه 11؛ نمل، آیه 69؛ عنکبوت، آیه 20، روم، آیه 42؛ حجّ، آیه 46؛ نحل، آیه 36 و…4
بیانات رهبری در دیدار با علما و روحانیون استان خراسان شمالى، 19/7/1391، قابل دسترس در آدرس:5 www.leader.ir
6.برای مطالعه بیشتر ر ک به: طارق، آیه 5 ؛روم، آیات 9 و 42 و 50؛ صافات، آیات 73 و 88 ؛ عبس، آیه 24؛ غاشیه، آیه 17؛ محمّد، آیه 10؛ ق، آیه 6؛ قصص، آیه 40؛ فاطر، آیه 44؛ غافر، آیه 21؛ زخرف، آیه 25؛ فرقان، آیه 9؛ نمل، آیات 14 و 51؛ اعراف، آیات 84 و 86 و 103و 185؛ یونس، آیات 39 و 73 و 101؛ انعام، آیات 11 و 24 و 46 و 65 و 99؛ نساء، آیه 50؛ مائده، آیه 75؛ یوسف، آیه 109؛ و… .
7.قُمی حاج شیخ عبّاس، فرهنگ واژگان قرآنکریم (الدّرُّ انّظیم فی لغات القرآن العظیم)، ترجمه غلامحسین انصاری، 1385، نشر بین الملل، ص 286.
