مايكل كوك و كتاب امر به معروف و نهي از منكر

مايكل كوك نويسنده‌اي آمريكايي است كه كتابي به نام امر به معروف و نهي از منكر در انديشه اسلامي تأليف كرده است. اين كتاب در سال1385، از سوي بيست و چهارمين دورة كتاب سال جمهوري اسلامي، شايستة تشويق شناخته شد و پيش از آن نيز، جوايز ديگري را از آن خود كرد. در حال حاضر، مايکل کوک استاد دانشگاه پريسنتون در آمريكا ا‌ست و تاکنون چندين کتاب و ده‌ها مقاله در حوزه‌هاي مختلف اسلام‌شناسي تأليف کرده است. برخي از مقالات او به فارسي نيز ترجمه شده است.

کتاب امر به معروف و نهي از منکر (Commanding right and forbidding wrong in Islamic thought) که در سال 2002 چاپ شده است و داستان نگارش آن بسيار عبرت‌آموز است، از مهم‌ترين منابع تحقيقي در اين موضوع است. كوك در مقدمة اين كتابِ تحقيقي كه درآن از 1700 منبع سود جسته است، به‌تفصيل دربارة انگيزة خود از تأليف آن سخن گفته است. داستان نگارش اين اثر و انگيزه مؤلف آن، در آغاز مقدمة كتاب آمده است كه خلاصة آن چنين است:

وقوع حادثه‌اي زشت و ننگين در يكي از خيابان‌هاي شهر شيكاگوي آمريكا و بي‌تفاوتي مردم نسبت به آن، انگيزة من براي نوشتن اين كتاب شد. در شامگاه يكي از روزهاي پاييزي، در ايستگاه قطار شهري شيكاگو در حضور جمعي از مردم، زني مورد تجاوز قرار گرفت؛ اما ‌كسي براي كمك به قرباني از جاي خود حركت نكرد. فريادهاي زن بي‌پاسخ ماند و رهگذران جز تماشا يا عبور سريع كاري نكردند. تا اينكه بالاخره از ميان جمع حاضرين تنها يک نفر پس از فريادهاي مکرر زن که مورد تجاوز قرار گرفته بود، به خيابان مي‌رود، جلو ماشين پليس را مي‌گيرد و از آنان مي‌خواهد تا براي دستگيري آن شخص اقدام کنند. اين واقعة دلخراش در روزهاي بعد مورد توجه روزنامه‌ها قرار گرفت و چندين گزارش چاپ شد.

اين پرسش براي مايکل کوک مطرح مي‌شود که چرا اكثر مردم ساکت بودند؟ به نظر وي همين که يک نفر اقدام کرده است، و بعد هم مورد تحسين قرار گرفته، نشان مي‌دهد که زمينه‌اي براي مداخله به صورت يک اصل اخلاقي وجود دارد.

مراجعه به فرهنگ حقوقي غرب نشان مي‌دهد که گرچه مطالبي در بارة امداد به ديگران در آن وجود دارد، اما اين بحث مهجورتر از آن است که به عنوان فرهنگ و سنت مردمي به‌تفصيل توصيف شود. اما به نوشتة کوک، اسلام تعاليمي ويژه و گسترده براي اين وظيفة اخلاقي دارد كه نام آن «امر به معروف و نهي از منکر» است.

به هر روي اين گزارش، شگفتي آقاي مايکل کوک را به همراه دارد و وي را به اين فکر مي‌اندازد که چرا در نظام حقوقي غرب، افراد چنين تربيت شده‌اند که هيچ واکنشي در برابر چنين جنايتي از خود نشان نمي‌دهند. تحقيق بيشتر نشان مي‌دهد که تقريبا برخلاف بسياري از نظام‌هاي حقوقي معمول در دنيا، تنها نظام حقوقي اسلام است که با داشتن نظام امر به معروف و نهي از منکر زمينة مداخلة ناظرين را در برابر انحرافات و اشتباهات فراهم مي‌كند. بدين ترتيب کار پژوهش آغاز شده و اين کار ارزشمند و پرحجم شکل مي‌گيرد. اکنون آن کتاب به فارسي درآمده و با جرأت مي‌توان ادعا کرد که در حوزة امر به معروف و نهي از منکر، تاکنون چنين اثر جامعي پديد نيامده است.[1]

[1]. مايكل كوك، امر به معروف و نهي از منكر در انديشة اسلامي، دو جلد: 1109 صفحه، ترجمة احمد نمايي، چاپ چهارم 1386، ناشر: بنياد پژوهش‌هاس اسلامي آستان قدس رضوي، پيشگفتار، ص16 به بعد.