چگونه كتب استاد را مطالعه كنيم كه تا انتهاي مسير ثابت قدم و استوار بمانيم ؟
آن چه در پي مي‌آيد ، نكاتي چند درباره‌ي مطالعه‌ي آثار شهيد مطهري است . اميد است كه براي خوانندگان گرامي كارگر افتاده و آن‌ها را در پيمودن هر چه صحيح‌تر اين راه ياري كند . البته از خوانندگان عزيز تقاضا دارم ، همه‌ي اين نكات را به دقت خوانده و به كار بندند ، هم چنين از انتخاب روش‌هاي سليقه‌اي هم به شدت پرهيز كنند .
1 . براي پيمودن هر راهي در ابتدا بايد انگيزه‌ي رهرو ، براي پيمودن آن راه به حد بالايي برسد تا اگر موانعي ايجاد شد ، هيچ ترديد و تزلزلي در او پديد نيايد .
بسياري از كساني كه كتب استاد را براي مطالعه انتخاب كرده و خواندن آن‌ها را هم آغاز نموده‌اند ، به دليل نداشتن انگيزه‌ي بالا ، در همان ابتدا به قول خودمان بريده‌اند . دانستن اهميت مطالعه‌ي كتب شهيد مطهري ، بزرگ‌ترين عاملي است كه مي‌تواند ما را با انگيزه‌ي بالايي به طرف اين كتب ارزش‌مند سوق دهد . وظيفه‌ي مقاله‌ي قبلي ، همين ايجاد انگيزه بود .
2 . يكي از عوامل ايست مطالعاتي اين است كه خواننده ، روش‌هاي مطالعه را به صورت مختلط درباره‌ي هر كتابي استفاده مي‌كند . هر كتابي را بايد با روشي متناسب با هدف آن خواند . گاهي هدف حفظ كردن ، گاهي هم فهميدن عميق و دقيق ، در بعضي موارد اطلاع سطحي و در مواردي هم گرفتن ديدگاه ، يا تغيير و تكميل يك ديدگاه قبلي است .
براي فهم بهتر هدف اخير ؛ يعني مطالعه با هدف گرفتن ، تغيير يا تكميل ديدگاه ، به اين مثال توجه نماييد . كسي را تصور كنيد كه نسبت به امام ديدگاهي منفي دارد . او به دليل داشتن چنين ديدگاهي ، نسبت به امام و سخنان ايشان حالت بدي دارد ؛ مثلاً اگر تصوير ايشان را در تلويزيون ببيند ، آن را خاموش مي‌كند و اگر سخنان امام را بشنود ، نه تنها آن را جدي نگرفته ؛ بلكه شايد آن را مسخره هم بكند . اين شخص به راهنمايي يكي از دوستانش كتابي را درباره‌ي امام مطالعه مي‌كند . بعد از خواندن كتاب ، مات و مبهوت مانده و از هر آن چه كه درباره‌ي امام مي‌انديشيده، اظهار پشيماني مي‌كند . اگر بعد از چند ساعت از او بپرسيد از آن چه كه درباره‌ي امام خوانده برايتان بگويد ، او در حالي كه چند صد صفحه كتاب خوانده ، بعد از اندكي سخن گفتن ، ديگر چيزي براي گفتن ندارد ؛ يعني بسياري از مطالب ، در خاطرش باقي نمانده است و اگر چند سال ديگر او را ببينيد و دوباره بخواهيد از آن كتاب ، مطالبي را برايتان بگويد ، شايد هيچ چيزي در ذهنش باقي نمانده باشد ؛ اما شما فكر مي‌كنيد كه چون چيزي از آن كتاب در ذهنش نيست ، مطالعه‌ي كتاب برايش بي‌فايده بوده ؟ مسلم اين چنين نيست . او نسبت به امام ، ديدگاهي منفي داشت كه با خواندن آن كتاب ، نظرش عوض شد ؛ حتي اگر يك كلمه هم در ذهنش باقي نباشد ؛ اما اثر آن باقي است .
ما در مطالعه‌ي كتاب‌هاي استاد مطهري ( حداقل در دور اول ) در پي حفظ تك تك جمله‌ها نيستيم ؛ بلكه در پي‌آن هستيم تا به وسيله‌ي كتاب‌هاي استاد مطهري با چهره‌ي زيباي اسلام آشنا شويم و ديدگاهي نو و مطابق با واقع نسبت به اين دين كامل به دست آوريم . اين آشنايي ، با مطالعه حاصل مي‌شود ؛ حتي اگر جملات و داستان‌هاي كتب در ذهنمان باقي نماند .
با توجه به اين نكته ، به نكات بعدي مي‌پردازيم .
3 . از آن جا كه هدف ما حفظ كردن نيست ؟ پس ، نبايد از فراموشي مطالب هراسي داشته باشيم .
4 . هميشه اين نكته در ذهنمان باشد كه مفيد بودن مطالعه‌ي يك كتاب، فقط در گرو حفظ آن نيست.
5 . حواسمان باشد كه بسياري از مطالب به ضمير ناخودآگاه رفته و در موقعيتي مناسب ؛ مثل بحث يا سؤال يادآوري مي‌شود .
6 . از نوشتن و خلاصه برداري بپرهيزيم . اين كارها سرعت مطالعه را كُند كرده و پس از مدتي انگيزه را كاهش مي‌دهند . اين گونه كارها براي دور دوم مطالعه است كه معمولاً كساني كه موفق به مطالعه‌ي يك دوره از كتب استاد مي‌شوند ، خودشان براي مطالعه‌ي دور دوم احساس نياز مي‌كنند .
7 . تمام تلاشمان اين باشد كه دور اول را به سرعت تمام كنيم .
8 . پيام هر صفحه را بگيريم و بگذريم ؛ پس اگر كلمه يا جمله‌اي برايمان مبهم بود و پيام هم متوقف بر فهم آن نبود ، بدون مكث از آن جمله يا كلمه بگذريم .
9 . حتماً يك وقت حداقلي براي مطالعه تعيين كنيم و هيچ روزي هم كمتر از آن مطالعه نكنيم ؛ مثلاً هر روز نيم ساعت تا يك ساعت را به مطالعه‌ي آثار شهيد مطهري اختصاص دهيم .
10 . از فرصت‌هاي كم هم براي مطالعه استفاده كنيم . وقت‌هاي مرده را هم جزء اوقات مطالعه قرار دهيم .
11 . يك صفحه مطالعه را هم غنيمت بشماريم كه قطره قطره جمع گردد ، وانگهي دريا شود.
12 . براي اين كه بتوانيم از تمام وقت‌ها براي مطالعه استفاده كنيم ، چه خوب است كه همه جا كتاب استاد را به همراه داشته باشيم . اين كار علاوه بر اين فايده ، در فرهنگ سازي مطالعه‌ي كتب استاد نقش به سزايي دارد .
13 . تشويق يكديگر را فراموش نكنيم .
14 . با يادآوري هدف مطالعه‌ي آثار شهيد مطهري از اين كه ديگران كتاب‌هايي با نام‌هاي قلمبه سلمبه مي‌خوانند ، نگران نباشيم . اين نكته را فراموش نكنيد كه هدف ، به دست آوردن ديدگاهي صحيح نسبت به دين مبين اسلام است كه بدون داشتن چنين ديدگاهي ، خواندن آن كتاب‌ها نه تنها هيچ فايده‌اي ندارد ؛ بلكه مضر هم هست .
15 . اين را هم بدانيم كه فهم كتاب‌هاي بسياري از بزرگان ديگر تا حد زيادي براي غير طلاب آن هم در سطوح بالا ، مشكل و دست نايافتني است . مطالعه‌ي كتاب‌هاي استاد ، ما را براي فهم آن كتب هم آماده مي‌كند .
16 . از مطالعه‌ي كتب متفرقه بپرهيزيم ؛ مگر در موارد اضطراري .
17 . آسان بودن كتاب‌هاي اول ، موجب بي‌اهميتي شما به عمق مطالب نشود . كتاب داستان و راستان كه از ساده‌ترين كتب استاد است ، از عميق‌ترين كتاب‌هاي ايشان نيز هست كه جايزه‌ي بين‌المللي يونسكو را به خود اختصاص داده .[1]
18 . نكته‌ي بسيار مهم و كليدي : اگر كتاب‌هاي استاد مطهري را بدون داشتن يك سير مشخص و فقط با انتخاب سليقه‌اي بخوانيم ، به هدفي كه در پي آن هستيم نخواهيم رسيد . ما براي مطالعه ، سيري را پيش‌نهاد مي‌كنيم كه داراي اين خصوصيات است .
الف ) نويسنده‌ي اين سير يكي از علماست كه به بنده مي‌گفت : من بيست و دو سه دور كتاب‌هاي شهيد مطهري را گرفتم و خواندم و به كتاب‌خانه‌ي مسجد هديه كردم . ايشان با اين اندوخته‌ي عظيم مطالعاتي در كنار حرم امام رضا عليه‌السلام اين سير را تنظيم مي‌كنند .
ب ) در اين سير ، علاوه بر آن كه در تنظيم موضوعي كتب دقت شده ، هم چنين، چينش كتاب‌ها از آسان به سخت است كه ذهن خواننده را رشد داده ، به گونه‌اي كه وقتي به كتاب‌هاي تقريباً مشكلي هم‌چون توحيد يا عدل الهي و … مي‌رسد ، براي دريافت مطالب آن كتاب‌ها آماده مي‌شود . در حالي كه اگر خواننده از همان ابتدا به سراغ اين كتاب‌ها برود ، يا از درك مفاهيم آن عاجز بوده و يا اين كه دريافت ناقصي خواهد داشت .
ج ) گاهي در مطالعه‌ي يك كتاب سؤالاتي پيش مي‌آيد كه پاسخ بسياري از آن‌ها در اين سير ، در كتاب‌هاي بعدي يافت مي‌شود .
د ) اين سير در چهار مرحله‌ي آشنايي با استاد ،كتب داستاني ، كتب سخنراني و كتب دست نويس تنظيم شده است .
سير پيش نهادي ، در پايان همين گفتار خواهد آمد .
19 . اگر چند نفر با هم تصميم گرفته‌ايد كتاب‌هاي شهيد را مطالعه كنيد ، مي‌توانيد با همكاري ، يكديگر را در پيش‌برد مطالعه ياري كنيد . مواظب باشيد كار جمعي ، سرعت مطالعه‌ي شما را كند نكند . نحوه‌ي كار جمعي مي‌تواند به اين شكل باشد كه افراد گروه ضمن اين كه با سرعت هر چه تمام‌تر به مطالعه‌ي كتب مي‌پردازند، هر هفته يا دو هفته يك بار گرد هم جمع شده و از كتاب اول استاد (داستان راستان ) بيست الي سي صفحه را مشخص كرده و همه موظف شوند قبل از آمدن به جلسه يك بار ديگر صفحات مشخص شده را دوباره مطالعه كرده و وقتي در جلسه حاضر مي‌شوند ، هر كس چند صفحه را توضيح دهد . در ضمن افراد گروه ، نكات زيبايي را كه به نظرشان مي‌رسد ، براي ديگران بيان مي‌كنند .
فايده‌ي اين جلسه آن است كه اول آن كه در يك كار جمعي ، افراد با ديدن دوستان خود كه به همين كار مشغولند ، انگيزه‌ي بيشتري براي مطالعه پيدا مي‌كنند . دوم آن كه با اطلاع از ميزان مطالعه‌ي افراد گروه ، حس رقابت ايجاد شده و همين امر در سرعت بخشيدن به كار ، كمك شاياني مي‌كند . سوم آن كه مطالبي كه يك بار مطالعه شده ، بي آن‌كه به سرعت مطالعه ضربه‌اي وارد شود ، يك بار ديگر مرور مي‌شود .
20 . در تمام مراحل مطالعه از هنگامي كه تصميم به مطالعه مي‌گيريد تا زماني كه مطالعه را آغاز مي‌كنيد ، از توكل بر خدا و توسل به اهل بيت عليهم السلام غافل نشويد . در جلساتي كه به نام آل الله عليهم السلام برگزار مي‌شود ، از امام زمان روحي فداه و اجداد طاهرينش بخواهيد كه شما را در اين راه كمك كرده و ذهنتان را براي درك معارف ناب دين ، آماده و لايق بگردانند . اعتقاد بنده اين است كه يكي از علل مهم شكست در مسير مطالعه‌ي كتب استاد مطهري و در هر راه معنوي ديگر ، اتكا به خويشتن و غفلت از خداوند است . همه بايد بدانيم كه بي توفيق و ياري خداوند و ائمه‌ي معصومين عليهم السلام هر كاري براي رسيدن به معارف قرآن و اهل بيت عليهم السلام ناقص و ابتر خواهد ماند.
سلام مفید ولی طولانی بود